Εδώ και μερικά χρόνια το πρόβλημα της διαπλοκής στα ΜΜΕ, και πιο συγκεκριμένα στην τηλεόραση, πήρε τεράστιες διαστάσεις, ιδίως από τότε που ο ΣΥΡΙΖΑ άρχισε να διεκδικεί την...εξουσία. Κι όπως όλοι θυμόμαστε, οι προεκλογικές εξαγγελίες για ριζικές εξυγιαντικές αλλαγές κατέληξαν στο φιάσκο με τον πλειστηριασμό των τηλεοπτικών αδειών. Δυο γαϊδουριών άχυρα δεν μπόρεσαν να χωρίσουν εκείνοι που υποτίθεται ότι θα καθάριζαν την κόπρο του Αυγείου ως άλλοι Ηρακλείδες.
Δεν θέλω να υποβαθμίσω τη σημασία του θέματος. Η διαπλοκή ήταν πραγματική, εκτεταμένη και ξεδιάντροπη. Κάτι έπρεπε επιτέλους να αλλάξει. Δυστυχώς όμως, η συζήτηση για τα ΜΜΕ έγινε με όρους που υπαγόρευσε μια παλιά και βαθιά ριζωμένη νεοελληνική παθογένεια, σύμφωνα με την οποία, όταν ανακαλύψουμε έναν ένοχο, σταματάμε να ψάχνουμε, ανακηρύσσοντας έτσι όλους τους υπόλοιπους αθώους.
Θέλω να πω ότι για την κατάντια της ελληνικής τηλεόρασης φταίνε κι άλλοι. Και φταίνε για λόγους που δεν έχουν άμεση σχέση με τις πολιτικές προτιμήσεις κάποιων ιδιωτικών καναλιών, π.χ. του Σκάι, ή κατ’ αντίστροφη αναλογία, με την τάση της ΕΡΤ να λιβανίζει την κυβέρνηση.
Δεν αναφέρομαι στην κομματική μεροληψία αλλά στον τρόπο, το ύφος αν θέλετε, της τηλεοπτικής ενημέρωσης στην Ελλάδα. Και για να προλάβω μια ενδεχόμενη ένσταση, το ύφος δεν είναι κάτι επιφανειακό και υποδεέστερο, κάτι που παραμερίζουμε όταν μιλάμε για τα μεγάλα και σημαντικά· το πώς αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα και το πώς μιλάμε γι' αυτά δεν είναι δύο διαφορετικές λειτουργίες της σκέψης μας που μπορούμε να απομονώσουμε και να εξετάσουμε χωριστά, γιατί δεν υπάρχει ένα σημείο όπου τελειώνει η μία και αρχίζει η άλλη.
Για να το διατυπώσω διαφορετικά, το ύφος, δηλαδή το πώς το λέμε, διαμορφώνει και προδιαγράφει σε μεγάλο βαθμό το τι λέμε. Και ένας από τους πολλούς και περίπλοκους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό είναι ότι ο τρόπος της τηλεόρασης, ηγεμονικός στις μέρες μας, «κατασκευάζει» έμμεσα και αποτελεσματικά τον τηλεθεατή, επιβάλλοντας πρότυπα αντίδρασης.
Πιστεύω λοιπόν, για να επιστρέψουμε στο θέμα μας, ότι το ύφος της τηλεόρασης στη χώρα μας είναι ένα περίεργο και ολέθριο μείγμα: βασικά συστατικά του ο συνδυασμός υπερβολής και ευτέλειας, σερβιρισμένων με γλώσσα ξύλινη, μια λιτανεία από κλισέ, με απώτερο στόχο να κινήσει το ενδιαφέρον μας, είτε εξάπτοντας ισχυρά αισθήματα, όπως ο φόβος, είτε λέγοντας ό,τι θέλουμε να ακούσουμε.
(Εξαιρέσεις υπάρχουν, λίγες και εξού τιμητικές· αλλά μιλάμε για τον κανόνα). Και όλα αυτά μέσα σε ένα κλίμα γενικευμένης πλειοδοσίας που έχει να κάνει με τον ανταγωνισμό: η διόγκωση κάποιου ήσσονος σημασίας γεγονότος και η πομπώδης εκφορά του παρουσιαστή είναι ένας τρόπος να κερδίσει το κανάλι τηλεθέαση που θα χάσουν οι ανταγωνιστές του.
Μια εξελισσόμενη κατάσταση βαφτίζεται «θρίλερ», το οποίο συχνά «κόβει την ανάσα», οι καιρικές συνθήκες προκαλούν «βιβλικές καταστροφές», όπως αποδεικνύεται από πλάνα που βλέπουμε ξανά και ξανά και ξανά, οι δε προβλέψεις για ακραία φυσικά φαινόμενα, πλημμύρες και κυρίως σεισμούς, κυμαίνονται από διαβεβαιώσεις ότι δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας μέχρι το «έφτασε η ώρα μας».
Τα μικρά παιδιά σε θανατηφόρα δυστυχήματα ή εγκληματικές ενέργειες γίνονται «αγγελούδια» και οι μάνες τους «χαροκαμένες». Οταν μάλιστα πρόκειται για τα λεγόμενα εθνικά θέματα, η παραβίαση στοιχειωδών κανόνων αποστασιοποίησης και αντικειμενικότητας –τι κάνει το Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο;– καταργούνται: ο Ερντογάν, όχι σε σατιρική εκπομπή όπου όλα σχεδόν επιτρέπονται αλλά σε δελτίο ειδήσεων, ονομάζεται «σουλτάνος», ενώ δημοσιογράφοι μάς ενημερώνουν για τους κινδύνους που απειλούν το έθνος των Ελλήνων φορώντας στολή παραλλαγής.
Κάποια πράγματα θα μπορούσαν να διορθωθούν γιατί δεν άπτονται της ουσίας του θέματος, όπως η χρήση της γλώσσας. Εννοώ π.χ. εκείνο που λέγαμε παλιά «συμφωνία των όρων της προτάσεως», δηλαδή όταν το υποκείμενο είναι στον ενικό το ίδιο ισχύει και για το ρήμα κ.ο.κ. Το μείζον πρόβλημα όμως θα πρέπει να το αναζητήσουμε αλλού.
Οι ειδήσεις, με την κονσερβαρισμένη μεγαλοστομία των παρουσιαστών και τη δραματική μουσική υπόκρουση, απευθύνονται στο θυμικό μας, αποθαρρύνοντας την έλλογη κρίση, ενώ τα επικοινωνιακά επιτελεία των κομμάτων εκδίδουν ανακοινώσεις/ατάκες που έχουν αναγάγει την πολιτική αντιπαράθεση σε ξεκατίνιασμα και οι διαφορές κυβέρνησης – αντιπολίτευσης λύνονται στο τηλεοπτικό ρινγκ όπου ο Αδωνις γρονθοκοπιέται με τον Πολάκη.
Δεν είναι θέμα αισθητικής. Ούτε θέμα επιλογής ανάμεσα σε δύο αντίθετες θεραπείες της ασθένειας που μας ταλανίζει εδώ και σχεδόν μια δεκαετία. Είναι η ίδια, η παλιά ασθένεια, μεταμφιεσμένη σε θεραπεία. Και γι’ αυτό δεν ευθύνεται μόνο η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα διαπλοκή.
Γιώργος Γιαννουλόπουλος
efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου